Tá Foclóir Gaeilge amháin ag teacht – gan aon Béarla

Tá foclóir nua Gaeilge amháin á fhorbairt, agus gealltar gurb é ceann de na huirlisí is tábhachtaí d’fhoghlaimeoirí Gaeilge le blianta. Míneofar focail Ghaeilge san fhoclóir seo trí Ghaeilge féin, seachas iad a aistriú go Béarla.

Tá sé á chruthú ag Foras na Gaeilge, an comhlacht atá freagrach as an nGaeilge a chur chun cinn ar fud oileán na hÉireann.

 Tá an foclóir mar chuid de phlean cúig bliana (2022–2027) chun acmhainní Gaeilge a fheabhsú agus a dhéanamh níos úsáidí do scoileanna, ollscoileanna, agus cainteoirí laethúla. Tá súil go bhfoilseofar é i mí Dheireadh Fómhair 2025, agus beidh sé ar fáil saor in aisce ar líne.

Cad is Foclóir Gaeilge amháin ann?

Míníonn foclóir Gaeilge amháin focail sa teanga chéanna. Mar sin, in áit bhrí Bhéarla a thabhairt ar fhocal Gaeilge, tabharfaidh an foclóir nua an bhrí i nGaeilge. Beidh samplaí úsáide, nótaí gramadaí, agus treoracha fuaimnithe ann freisin.

Cuidíonn an cineál seo foclóra le foghlaimeoirí smaoineamh i nGaeilge, seachas aistriú idir Gaeilge agus Béarla. Tacaíonn sé le foghlaim níos doimhne agus cabhraíonn sé le daltaí muinín a fhorbairt sa teanga.

Cén Fáth go bhfuil sé go Maith do Dhaltaí?

Do dhaltaí meánscoile, go háirithe iad siúd atá ag staidéar don Ardteist, beidh an foclóir nua ina uirlis luachmhar. Cabhróidh sé leo focail chasta a thuiscint, a scríbhneoireacht a fheabhsú, agus ullmhú don scrúdú.

Mar go n-úsáideann an foclóir samplaí ó Ghaeilge an lae inniu, foghlaimeoidh daltaí conas a úsáidtear an teanga sa saol comhaimseartha – ní hamháin mar a bhí sí sna seanleabhair.

Do mhic léinn tríú leibhéal, go háirithe iad siúd atá ag staidéar Gaeilge, litríocht nó oideachas, beidh an foclóir níos úsáidí fós. Cabhróidh sé le hobair aistí, aistriúcháin, agus taighde. Tacóidh sé freisin le mic léinn atá ag iarraidh a bheith ina múinteoirí Gaeilge, ag tabhairt bunús láidir dóibh i ngramadach agus i bhfoclóir.

Tá an foclóir á thógáil ó bhailiúchán ollmhór digiteach de théacsanna Gaeilge – os cionn 100 milliún focal ó leabhair, nuachtáin, suímh ghréasáin, agus Gaeilge labhartha. Ciallaíonn sé seo go mbeidh na mínithe bunaithe ar úsáid laethúil na teanga.

Ag Tacú le Fás na Gaeilge

Is níos mó ná uirlis fhoghlama atá san fhoclóir nua. Is comhartha é go bhfuil an Ghaeilge ag fás agus ag athrú. Léiríonn sé nach ábhar scoile amháin í an Ghaeilge ná teanga oidhreachta – ach teanga bheo is féidir a úsáid sa saol nua-aimseartha.

Trí fhoclóir a chruthú a léiríonn Gaeilge an lae inniu, tá Foras na Gaeilge ag cabhrú leis an teanga a dhéanamh níos inrochtana agus níos ábhartha. Tá sé seo thar a bheith tábhachtach do dhaoine óga, atá mar thodhchaí na teanga.

Acmhainní Maithe Eile don Ghaeilge

Cé go bhfuilimid ag fanacht leis an bhfoclóir nua, tá go leor acmhainní den scoth ar fáil cheana féin do dhaltaí agus do mhúinteoirí:

• Foclóir.ie – Foclóir Béarla-Gaeilge nua-aimseartha le leideanna gramadaí, treoracha fuaimnithe, agus samplaí úsáide. Tá sé saor in aisce agus éasca le húsáid ar líne nó ar fhón.
• Teanglann.ie – Cuireann sé foclóirí níos sine ar fáil cosúil le hÓ Dónaill agus de Bhaldraithe, móide uirlisí gramadaí agus comhaid fhuaime.
• Tearma.ie – Bunachar náisiúnta téarmaíochta. Tá sé an-mhaith chun focail Ghaeilge a aimsiú do réimsí teicniúla nó acadúla.
• Snas.ie – Mol foghlama ó Ollscoil Mhá Nuad. Cuireann sé ceachtanna, físeáin, agus acmhainní saor in aisce ar fáil do dhaltaí meánscoile agus tríú leibhéal.
• TG4 Foghlaim – Rannóg fhoghlama TG4, stáisiún teilifíse Gaeilge na hÉireann. Tá físeáin, cluichí, agus ábhar idirghníomhach ann d’fhoghlaimeoirí ó gach aois.
• Abair.ie – Uirlis chainte a ligeann duit téacs Gaeilge a chloisteáil á labhairt i gcanúintí éagsúla. Tá sé úsáideach chun scileanna éisteachta agus fuaimnithe a fheabhsú.
• Pota Focal – Foclóir atá oiriúnach d’fhoghlaimeoirí le bunachar mór focal, frásaí, agus nathanna cainte. Tá sé an-úsáideach chun foirmeacha briathra agus nathanna coitianta a aimsiú.
• Let’s Learn Irish – Cuireann sé ceardlanna saor in aisce, seisiúin chomhrá, agus liosta de na huirlisí is fearr ar líne ar fáil d’fhoghlaimeoirí.

Ag Féachaint Chun Tosaigh

Is céim mhór chun cinn don oideachas Gaeilge é an foclóir nua Gaeilge amháin. Cabhróidh sé le daltaí an teanga a fhoghlaim ar bhealach níos doimhne agus níos nádúrtha. Tacóidh sé freisin le múinteoirí, taighdeoirí, agus le haon duine atá ag iarraidh an Ghaeilge a úsáid ina shaol laethúil.

De réir mar a leanann an Ghaeilge ag fás, déanfaidh uirlisí cosúil leis an bhfoclóir seo níos fusa do dhaoine óga ceangal a dhéanamh leis an teanga agus í a úsáid le muinín. Cibé an bhfuil tú ar scoil, in ollscoil, nó ag foghlaim mar chaitheamh aimsire, beidh an acmhainn nua seo ina cuidiú mór i saol na foghlama Gaeilge.

* This article was originally published on ExtraG.ie.