Robert Redford, Kneecap, Michael Collins – agus naisc láidre an aisteora le hÉirinn agus scannáin Éireannacha

Bhí oidhreacht láidir Éireannach ag Robert Redford, an réalta Hollywood, stiúrthóir agus seaimpín na scannán neamhspleách a fuair bás ag 89 bliain d’aois.

Thacaigh a eagraíocht, an Sundance Institute, le go leor scannán neamhspleácha Éireannacha freisin, sular tháinig siad chun bheith coitianta i Meiriceá agus ar fud an domhain, an scannán Gaeilge, Kneecap, ina measc.

Bhí fréamhacha aige i nGaillimh ar thaobh a mháthar agus labhair sé go minic faoina ghrá d’Éirinn agus thug sé cuairt ar an tír arís agus arís eile.

Sa bhliain 2008, tháinig Robert go Baile Átha Cliath chun céim oinigh a fháil ó Choláiste na Tríonóide.

Trí bliana ina dhiaidh sin, labhair sé faoina ghrá d’Éirinn agus dúirt sé gur theastaigh uaidh a bheith i ról Michael Collins, sula ndearna an stiúrthóir Éireannach Neil Jordan an scannán le Liam Neeson sa bhliain 1996.In Robert Redford the Biography, dúirt sé gur lucht leanúna mór de chuid Collins a bhí ina sheanmháthair – a raibh cúlra Éireannach aici – agus gur labhair sí faoi go minic.

Bhí spéis i gcónaí aige sa réabhlóid Éireannach freisin.

Fuair ​​sé bás go síochánta ina chodladh ina theach sna sléibhte in aice le Provo, Utah, de réir ráitis óna phoiblitheoir.

Bhí Robert ar cheann de na haghaidheanna is aitheanta i bpictiúrlann Mheiriceá, mar gheall ar a chuma órga, a charisma ciúin agus a rogha mhachnamhach róil.

Tháinig clú agus cáil air ag deireadh na 1960idí agus na 1970idí le go leor buaicphointí a chabhraigh le glúin den scannánaíocht a shainiú.

I measc a róil is cáiliúla bhí an t-eisreachtaí (outlaw) mealltach i Butch Cassidy and the Sundance Kid (1969), an t-iriseoir diongbháilte in All the President’s Men (1976), agus an calaoiseoir snasta i The Sting (1973), a thuill ainmniúchán Oscar dó don Aisteoir is Fearr.

Is minic a roghnódh Redford róil a léirigh téamaí níos doimhne — ó éilliú polaitiúil go brón pearsanta — agus thug sé tuiscint ar intleacht agus ar ionracas chuig an scáileán.

Bhí sé ina phríomhaisteoir rómánsúil freisin, ag réalta le daoine ar nós Jane Fonda, Barbra Streisand agus Meryl Streep i gcuid de na drámaí is mó a bhfuil gean orthu i Hollywood.

Ina 40idí, bhog Redford taobh thiar den cheamara agus bhuaigh sé Gradam Acadamh don Stiúrthóir is Fearr lena chéad scannán Ordinary People (1980), dráma cumhachtach teaghlaigh a bhuaigh an Scannán is Fearr freisin.

Lean sé air ag stiúradh scannán machnamhacha, nach raibh mórán suntais iontu go minic, ar nós A River Runs Through It agus Quiz Show, agus ainmníodh Oscar eile dó don dara ceann.

Kneecap.

Lasmuigh de Hollywood, rinne sé tionchar buan ar shaol na pictiúrlainne neamhspleách. I 1981, bhunaigh sé Institiúid Sundance chun tacú le scannánóirí ag teacht chun cinn.

Ina dhiaidh sin, chuidigh sé le Féile Scannán Sundance atá cáiliúil ar fud an domhain — áit lainseála do ghuthanna nua gan áireamh i scannáin, lena n-áirítear an scannán Gaeilge, Kneecap.

Is minic a bhí scannáin Éireannacha le feiceáil i bhFéile Scannán Sundance, agus fuair roinnt scannán agus déantóirí scannán aitheantas agus tacaíocht ó Institiúid Sundance. Seo cuid de na cinn is cáiliúla:

"Kneecap" (2024) – Stiúrtha Rich Peppiatt

"Once" (2007) – Stiúrtha John Carney

"Brooklyn" (2015) – Stiúrtha ag John Crowley

"The Lobster" (2015) – Stiúrtha ag Yorgos Lanthimos (stiúrthóir Gréagach, comhléiriú Éireannach)

"Sing Street" (2016) – Stiúrtha ag John Carney

"The Hole in the Ground" (2019) – Stiúrtha ag Lee Cronin

"Viva" (2015) – Stiúrtha ag Paddy Breathnach

"Calvary" (2014) – Stiúrtha ag John McDonagh agus tacaíocht ó Screen Ireland agus a chéadtaibhiú ag Sundance

"Frank" (2014) Stiúrtha ag Lenny Abrahamson – tacaíocht ó Screen Ireland agus a chéadtaibhiú ag Sundance

Ba chomhshaolaí paiseanta é Redford chomh maith, ag baint úsáide as a chlú chun abhcóideacht a dhéanamh ar son caomhnaithe agus gníomhaíochta ar son na haeráide ar feadh a shaoil.

Cé gur tharraing sé siar ón aisteoireacht le blianta beaga anuas, tá tionchar mór fós aige ar scannáin – príomhshrutha agus neamhspleácha araon.

Tá Robert Redford fágtha ina dhiaidh ag a theaghlach agus ag oidhreacht a d’athraigh aghaidh phictiúrlann Mheiriceá.

* This article was originally published on ExtraG.ie.